Warto wiedzieć
Serce i Układ Krążenia
Serce konia waży od 4 do 9 kg. i jest zdolne przetoczyć ponad 30 l. krwi na minutę. Położone jest w klatce piersiowej, między płucami, po lewej stronie mostka. Chronione jest mięśniami łopatki i jest stosunkowo oddalone od ściany klatki piersiowej.
Liczba uderzeń serca waha się między 32, a 40 na minutę w stanie spoczynku i może dochodzić do ponad 200 pzy dużym wysiłku. Krew z serca jest rozprowadzana do oranów obiegiem: serce -> tętnice -> naczynia włosowate -> żyły -> serce. Koń ważący 500 kg. ma ok. 35 l. krwi, składającej się w 60% z osocza, a w 40% z krwinek białych i czerwonych. Wraz ze wzrostem wysiłku, wzrasta zapotrzebowanie na tlen, wówczas następuje:
- przyspieszenie obiegu krwi (szybsze krążenie czerwonych krwinek),
- skurcze śledziony, która "wstrzykuje" do krwiobiegu dodatkowe czerwone krwinki (ilość czerwonych krwinek może wzrosnąć od 30% do 50%).
Puls konia najprościej jest badać pod żuchwą, we wcięciu naczyniowym. Dodatkowych informacji na temat układu krążenia może dostarczyć badanie śluzówki na wysokości dziąseł. Normalnie śluzówki są różowe, a gdy naciśnie się ja palcem, wywołana uciskiem biała plama znika po jednej lub dwóch sekundach. Śluzówki białe lub fioletowe są oznaką poważnych zaburzeń. W wypadku problemów hepatycznych lub piroplazmozy, śluzówki stają się żółte.
Układ Oddechowy
Najbardziej zewnętrzną częścią układu oddechowego są nozdrza. Posiadają one chrzęstną konstrukcję w kształcie półksiężyca, umożliwiającą rozszerzanie nozdrzy przy wdechu. Nstępnie powietrze przez kanały w jamach nosowych (gdzie jest oczyszczane i ogrzewane) trafia do gardła. W gardle spotyka się dalsza część układu oddechowego oraz układu pokarmowego, a za właściwe skierowanie powietrza do układu oddechowego odpowiada nagłośnia i podniebienie miękkie.
Ngłośnia jest położona u wejścia do krtani i normalnie jest opuszczona, aby umożliwić przepływ powietrza, podnosi się natomiast w chwili przełykania pokarmu, zamykając w ten sposób hermetycznie drogi oddechowe. W procesie oddychania aktywe jest również podniebienie miękkie, które normalnie jest opuszczone i kieruje powietrze w stronę tchawicy. Podnosi się w czasie przełykania, nie pozwalając się pokarmowi przedostać do jam nosowych. W krtani konia znajdują się dwie struny głosowe odpowiadające za rżenie. Gdy funkcjonują normalnie, struny są cały czas napięte przez dwa małe mięśnie, a przepływające powietrze powoduje ich rozchylanie. Różnego rodzaju choroby mogą spowodować paraliż tych mieśni, a tedy struny (jadna lub obie) stają się miękkie i luźne. Powoduje to zaburzenie przepływu wydychanego powietrza, czemu towarzyszy charczenie przy oddychaniu.
Następnym odcinkiem układu oddechowego jest tchawica, która ma postać długiego chrzęstnego przewodu i jest on łatwo wyczówalny w gólnej części szyi. Tchawica prowadzi, aż do klatki piersiowej, a tam dzieli się na oskrzela i oskrzeliki, doprowadzających powietrze do pęcherzyków płucnych.
W stanie spoczynku koń powinien wykonywać od 8 do 14 oddechów na minutę. Przyspieczenie tego rytmu lub nasilenie kurczenia mięśni brzucha w chwili wydechu stanowi oznakę zaburzeń w funkcjonowaniu układu oddechowego.
Układ Wydalniczy
Koń jak każdy ssak ma dwie nerki, które są stosunkowo małe i ważą niecały kilogram każda. Zamocowane są po obu stronach kręgosłupach na wysokości dwóch ostatnich żeber. Złożone są z wielu warstw, działają jak filtr, oczyszczając krew ze zbędnych produktów przemiany materii. Poza swoją funkcją oczyszczającą nerki odgrywają też fundamentalną rolę w homeostazie, czyli w rygorystycznym utrzymywaniu norm krwi.
Gdy organizm konia jest odwodniony, jego krew staje się gęsta. Receptory usytuowane na poziomie nerek rejestrują tę zmianę i powodują wydzielanie hormonu, który przywraca równowagę oraz stymuluje ośrodek pragnienia w mózgu. System ten może jednak zawieść przy dużym poceniu się konia, pot zawiera bowiem duże ilości soli, gdy jest wydzielany w znacznych ilościach, nstępuje odwodnienie organizmu, jednak stężenie soli we krwi nie zwiększa się. W sytuacji tej nie zostaje wydzielony hormon i nie jest pobudzany ośrodek pragnienia. Prowadzi to do paradoksalnej sytuacji, gdy odwodniony koń odmawia picia, należy wówczas bezwzględnie podać koniowi wodę oraz profilaktycznie dodać elektrolity do paszy (w przypadku odwodnienia skóra konia jest zwiotczała, a po uszczypnięciu w szyję pozostaje zmarszczona).
Układ Trawienny
Wszystko zaczyna się już od wargi górnej, która jest porośnięta wrażliwymi włosami czuciowymi, co pozwala koniowi rozpoznawać i sortować pokarm. Następnie cęgi np. ścinają trawę, a język przesuwa pokarm w stronę zębów trzonowych, które miażdżą go na małe cząsteczki. Ważna rolę teraz zaczynają odgrywać trzy gruczoły ślinowe (pod językiem oraz przy tylnej części żuchwy), wytwarzają one ślinę, nawet do 40 l. dziennie. Pierwsza faza trawienia przekształca więc pokarm w "masę pokarmową" i trwa dość długo (od 30 do 40 minut na połknięcie 1 kg. siana oraz od 10 do 15 min. na połknięcie 1 kg. zboża lub granulatu). Po połknięciu grudki pokarmu przechodzą prze przełyk (można je zauważyć po lewej stronie szyi) i trafiają do żołądka.
Żołądek ma kształt litery "J", o grubuch ścianach i jest stosunkowo mały. Jego pojemność wynosi od 15 do 20 l., jednak skuteczne trawienie wytępuje, gdy jego zawartość nie przekracza 10 - 12 l. Następnym odcinkiem jest jelito cienkie, które jest przewodem o średnicy od 5 do 8 cm. i długim na ponad 20 m. Jest ciasno upakowany w pajęczynę włókien w górnej części lewego boku. Jelito grube konia składa się z trzech części: jelita ślepego, okrężnicy i odbytnicy.
Jelito ślepe jest podłużnym workiem w kształcie banana, długości ok. 1,20 m., umieszczonym pionowo przy prawym boku, za żebrami. Pełni rolę kadzi fermentacyjnej, stale wypełnionej 40 l. bogatej w bakterie masy pokarmowej. Odgrywa też ważną rolę w procesie reabsorpcji wody. Pierwsza część okrężnicy, zwana wielką, jest bardzo obszerna, ma średnicę od 20 do 40 cm. i ponad trzy metry długości. Jest złożona na czworo, z wieloma przewężeniami, w których może dochodzić do zamknięcia światła jelita. W drugiej części okrężnicy, zwanej mała, formowane są odchody, które przechodzą dalej do odbytnicy, położonej wewnątrz miednicy i są wydalane od 5 do 12 razy dziennie, a ich łączna masa wynosi od 15 do 25 kg.
Organy Rozrodcze
Jądra ogiera znajdują się w worku mosznowym od samego urodzenia. Początkowo są małe i ważą od 5 do 10 gramów. Po osiągnięciu 10 m-cy, zaczynają się rozwijać, a widoczne stają się między 11 a 16 miesiącem życia. Od 18 miesiąca jądra produkują plemniki i aktywnie wydzielają testosteron. Od momentu gdy jądra stają się widoczne można konia wykastrować, zapobiegając w ten sposób pojawieniu się wszelkich samczych cech płciowych. Ogier, którego jądra zostały wewnątrz jamy brzusznej (i nie zstąpiły do worka mosznowego) nazywany jest wnętrem. Zewnętrznie ma on budowę wałacha, natomiast posiada wszystkie cechy charakteru ogiera. Jeżeli zstąpi tylko jedno jądro, koń nazywany jest wnętrem jednostronnym.
U klaczy jajniki mają kształt fasolek o wymiarach ok. 3,5 cm. na 2 cm. Pierwsza ruja pojawia się ok. 18 miesiąca, następnie co 20 - 25 dni. W czasie rui klacz jest lekko podniecona i może tracić apetyt. W tym okresie jajniki uwalniają jajeczko, a jeżeli klacz zostanie w tym czasie pokryta w ciągu kilku następnych godzin, może dojść do zapłodnienia.
Od dnia pokrycia do porodu mija 11 miesięcy. Na trzy ostatnie miesiące ciąży przypada 70 - 80% rozwoju źrebaka. W tym okresie duże znaczenie ma również odżywianie klaczy. Gruczoł mleczny klaczy zaczyna rozwijać się na 4 tygodnie przed terminem porodu, a przez ostatnie dziesięć dni znacznie się powiększają i nabrzmiewają. W ostatnich dniach pojawia się na nich woskowata wydzielina, więzadła miednicy rozluźniają się, a pochwa wydłuża.
